Effecten van staalslakken in de Ooster- en Westerschelde

Source: visserijnieuws.nl

YERSEKE - In het Regiocentrum Yerseke van Wageningen Marine Research werken onderzoekers en de schelpdier- en visserijsector actief samen aan kennis en innovaties voor duurzaam gebruik van de Delta, kustwateren en de zee: kennis van en voor de regio Zeeland. Hierover is een convenant gesloten tussen wetenschap, bedrijfsleven, en regionale publieke organisaties. Het werk beslaat een scala aan onderwerpen, zoals het verbeteren van het kweekrendement van mosselen, off-bottom kweek van oesters, verbeteren van de kennis over het kreeftenbestand, schelpdiersurveys, en effecten van kustverdediging op natuurwaarden en (schelpdier)visserij. Deze column zet regelmatig een activiteit van het Regiocentrum in de schijnwerpers. Deze keer zijn dat Jeroen Wijsman, Edwin Foekema en Martine van den Heuvel-Greve die een overzicht hebben gemaakt van de bestaande kennis omtrent de uitloging van stoffen uit staalslakken.

Er is veel bezorgdheid over het gebruik van staalslakken in de Oosterschelde en Westerschelde. Staalslakken zijn bijproducten van de staalproductie en worden onder andere toegepast als oever- of bodembekleding in de waterbouw. Dit roept zorgen op bij verschillende belanghebbenden, zoals schelpdierkwekers, kreeftenvissers, duikers en ook natuurliefhebbers. Belanghebbenden noemen de verstoring van het oorspronkelijke habitat en de mogelijke uitloging van zware metalen en zouten uit de staalslakken.

Staalslakken bevatten, net als breuksteen, zware metalen die in potentie kunnen uitlogen naar het water, waarna ze kunnen worden opgenomen door dieren en planten, waaronder oesters en mosselen. Ook leidt het toepassen van vooroeververdediging tot tijdelijke vertroebeling van het water vanwege de aanwezigheid van stofdeeltjes in het materiaal. Bovendien kan onder specifieke omstandigheden uitloging van staalslakken een verhoging van de pH (zuurgraad) veroorzaken.

Wageningen Marine Research heeft een overzicht gemaakt van bestaande kennis over de effecten van staalslakken bij toepassing in de Ooster- en Westerschelde. Voor het volledige rapport: scan de QR-code.

Uitloging

Staalslakken zijn rijk aan (zware) metalen die door uitloging kunnen vrijkomen in het water. De mate van uitloging is onder meer afhankelijk van het productieproces, de samenstelling van de staalslakken, en de omgeving waarin ze worden toegepast.

Om te bepalen hoeveel uitloging er kan plaatsvinden in een zoutwateromgeving is in Yerseke een experimentele studie uitgevoerd in zoutwatervijvers (zogenaamde mesocosms) met water, zand, slib, schaal- en schelpdieren, en zeepieren uit de Oosterschelde. Hieruit is gebleken dat vooral de metalen vanadium en chroom, en in mindere mate, barium, mangaan, ijzer, aluminium, kobalt en molybdeen uit de staalslakken vrijkomen. Bij een realistische verversingssnelheid leidde dit alleen voor vanadium en chroom tot significant verhoogde waterconcentraties in de eerste 4 weken na het aanbrengen van de staalslakken.

Zwevend stof

Tijdens het aanbrengen van staalslakken, maar ook bij stortsteen en zeegrind, komt er zwevend stof vrij in het water. Dit leidt tot een tijdelijke vertroebeling van het water. Mosselen die het zwevend stof uit het water filteren zouden hier last van kunnen hebben.

Het effect van de blootstelling van zwevend stof bij de toepassing van breukstenen en staalslakken is in de Oosterschelde onderzocht voor mosselen. De uitkomst was dat er geen verband kon worden gelegd tussen de blootstelling van mosselen aan dit zwevend stof en de ontwikkeling van een bepaalde stressrespons (zogenaamde granulocytoma's) bij mosselen.

Zuurgraad pH

Het in de staalslakken aanwezige vrije kalk kan met koolstofdioxide (CO2) in het water reageren. Dit leidt tot de vorming van calciumcarbonaat (CaCO3) en een daling van de hoeveelheid CO2. Als gevolg hiervan stijgt de pH (zuurgraad) in het water. Dit effect treedt vooral op in relatief gesloten systemen, zoals in zoet water meertjes en in grondwater.

De zoute wateren van de Oosterschelde en Westerschelde kenmerking zich door een hoge verversingsgraad door de getijdenbewegingen. In combinatie met een grote buffercapaciteit van zeewater voor de pH, ligt het niet in de lijn der verwachting dat de op dit moment aanwezige staalslakken in de Oosterschelde en de Westerschelde leiden tot een meetbare verhoging van de pH. Dit wordt bevestigd door de resultaten van bovengenoemde zoutwatervijvers met realistische verversingssnelheden en een lange-termijn meetreeks van pH-waarden in de Oosterschelde.

Effecten

Uit de beschikbare literatuur en onderzoeksrapporten blijkt dat er geen negatieve effecten kunnen worden aangetoond op mosselen als gevolg van de uitloging van zware metalen uit staalslakken die zijn gebruikt bij waterbouwkundige werkzaamheden in de Oosterschelde en Westerschelde.

Wel laat onderzoek zien dat het onderwaterleven in de vooroever tijdens dijkversterkingen wordt verstoord. Bodemdieren worden dan immers bedekt met staalslakken, breuksteen, zeegrind of ander materiaal. Het herstel van het bodemleven hangt af van verschillende factoren, zoals het type toegepast materiaal (ruwheid van het oppervlak), en de lokale omgevingscondities.

Ook de grootte van het materiaal speelt een rol, omdat dit de ruimte bepaald voor bijvoorbeeld kreeften om zich tussen te verschuilen. Bij staalslakken kan deze leefruimte bovendien nog verder worden verminderd door zogenaamde carbonatatie (vorming van calciumcarbonaat), waardoor de holtes tussen de staalslakken dicht raken.

Meer informatie

J.W.M. Wijsman, E.M. Foekema en M.J. van den Heuvel-Greve, 2024. Uitloging LD-staalslakken; Overzicht bestaande kennis van de effecten bij toepassing in de Ooster- en Westerschelde. Wageningen Marine Research rapport C025/24. https://doi.org/10.18174/657884